علائم عفونت واژن چیست و روش های درمان خانگی و غیر خانگی آن چیست؟
علائم عفونت واژن و روش‌های درمان خانگی و پزشکی آن
عفونت واژن یکی از شایع‌ترین مشکلات زنان در سنین مختلف محسوب می‌شود که می‌تواند به دلایل متعددی از جمله تغییر تعادل میکروبی طبیعی واژن ایجاد شود. این ناحیه به دلیل شرایط خاص فیزیولوژیک خود، مستعد ابتلا به عفونت‌های مختلف است و نیاز به توجه ویژه دارد.
عفونت واژن چیست؟
عفونت واژن یا واژینیت به التهاب ناحیه واژن گفته می‌شود که معمولاً ناشی از برهم خوردن تعادل طبیعی باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌های این ناحیه است. واژن به طور طبیعی حاوی ترکیبی از باکتری‌های مفید و مضر است که در حالت تعادل، هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کنند. اما وقتی این تعادل به هم می‌خورد، ممکن است عفونت ایجاد شود.
این ناحیه از بدن به دلیل رطوبت بالا و ارتباط با محیط خارج، مستعد ابتلا به عفونت‌های مختلف است. pH طبیعی واژن بین 3.8 تا 4.5 است که محیطی اسیدی ایجاد می‌کند و از رشد بیش از حد باکتری‌های مضر جلوگیری می‌کند.
انواع مختلف عفونت‌های واژینال و ویژگی‌های آنها
عفونت‌های واژن به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند.
1. واژینوز باکتریایی
واژینوز باکتریایی شایع‌ترین نوع عفونت واژن است که زمانی اتفاق می‌افتد که باکتری‌های بی‌هوازی جایگزین لاکتوباسیلوس‌ها می‌شوند. این حالت معمولاً با ترشحات خاکستری رنگ و بوی نامطبوع ماهی همراه است که پس از رابطه جنسی تشدید می‌شود.
2. عفونت قارچی (کاندیدیازیس)
عفونت‌های قارچی که عمدتاً توسط کاندیدا آلبیکنس ایجاد می‌شوند، با خارش شدید، سوزش و ترشحات سفید رنگ و غلیظ شبیه به پنیر همراه هستند. این نوع عفونت در زنان دیابتی، زنان باردار و افرادی که آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنند شایع‌تر است.
3. تریکومونیازیس
تریکومونیازیس یک عفونت انگلی است که از طریق رابطه جنسی منتقل می‌شود و با ترشحات کف‌آلود سبز-زرد رنگ، سوزش و التهاب همراه است. این عفونت می‌تواند خطر ابتلا به سایر عفونت‌های مقاربتی را افزایش دهد و نیاز به درمان همزمان هر دو شریک جنسی دارد.
4. آتروفی واژن
آتروفی واژن که معمولاً در دوران یائسگی یا به دلیل کاهش سطح استروژن رخ می‌دهد، باعث خشکی، نازک شدن دیواره واژن و افزایش حساسیت به عفونت‌ها می‌شود. این حالت می‌تواند رابطه جنسی را دردناک کند و کیفیت زندگی زنان را تحت تأثیر قرار دهد.
علائم و نشانه‌های هشداردهنده عفونت واژن
علائم عفونت واژن بسته به نوع عفونت متفاوت است، اما برخی علائم مشترک وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرند.
تغییر در ترشحات واژن
تغییر در ترشحات واژن یکی از اولین نشانه‌های عفونت است. این تغییرات می‌تواند شامل افزایش حجم ترشحات، تغییر رنگ به سفید، زرد یا سبز و تغییر قوام به حالت پنیری، کف‌آلود یا بسیار آبکی باشد.
بوی نامطبوع
بوی نامطبوع، به ویژه بوی ماهی که پس از رابطه جنسی تشدید می‌شود، اغلب نشانه واژینوز باکتریایی است. در عفونت‌های قارچی، بوی ترشحات معمولاً ملایم‌تر است اما خارش و سوزش شدیدتر می‌باشد. احساس ناراحتی، درد یا سوزش هنگام ادرار کردن نیز از علائم شایع است که به دلیل التهاب مجاری ادراری و واژن ایجاد می‌شود.
خارش و سوزش در ناحیه واژن و اطراف آن
این علامت معمولاً نشان‌دهنده عفونت قارچی (مانند کاندیدا) یا واژینوز باکتریال است. خارش ممکن است با ترشحات سفید پنیری (در قارچ) یا ترشحات خاکستری و بدبو (در باکتریال) همراه باشد.
درد یا سوزش هنگام ادرار
این حالت اغلب به دلیل التهاب مجاری ادراری یا تحریک ناحیه واژن رخ می‌دهد. عفونت‌های ادراری (UTI) یا عفونت‌های واژینال (مثل تریکوموناس) می‌توانند این علامت را ایجاد کنند.
ناراحتی در هنگام رابطه جنسی (دیسپارونی)
التهاب یا خشکی واژن ناشی از عفونت (قارچی/باکتریال) یا کاهش استروژن (مثلاً پس از یائسگی) می‌تواند باعث درد یا حتی خونریزی خفیف پس از رابطه شود.
قرمزی و تورم در ناحیه ولووا
این علامت معمولاً در عفونت‌های قارچی یا آلرژی به محصولات شوینده/نواربهداشتی دیده می‌شود. گاهی نیز عفونت‌های پوستی مانند درماتیت علت آن هستند.
علل عفونت واژن
عوامل متعددی می‌توانند باعث ایجاد عفونت واژن شوند:
- استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها: می‌توانند باکتری‌های مفید واژن را از بین ببرند.
- تغییرات هورمونی: مانند بارداری، یائسگی یا استفاده از قرص‌های ضدبارداری.
- رابطه جنسی محافظت نشده: می‌تواند باعث انتقال عفونت‌های مقاربتی شود.
- محصولات بهداشتی معطر: صابون‌ها، دوش‌های واژینال یا نواربهداشتی‌های معطر می‌توانند تعادل pH را برهم بزنند.
- دیابت کنترل نشده: سطح بالای قند خون محیط مناسبی برای رشد قارچ‌ها ایجاد می‌کند.
- سیستم ایمنی ضعیف: بیماری‌هایی مانند HIV یا مصرف داروهای سرکوب‌کننده ایمنی خطر را افزایش می‌دهند.
از کجا بفهمم عفونت واژن دارم؟
تشخیص دقیق نوع عفونت برای انتخاب روش درمانی مناسب ضروری است. پزشک معمولاً با انجام معاینه فیزیکی و بررسی علائم بالینی می‌تواند به تشخیص اولیه برسد. در معاینه، پزشک به دنبال علائمی مانند قرمزی، تورم، وجود ترشحات غیرعادی و حساسیت به لمس می‌گردد.
آزمایش pH واژن یکی از روش‌های ساده تشخیصی است. pH طبیعی واژن بین 3.8 تا 4.5 است و افزایش آن به بالای 4.5 می‌تواند نشانه واژینوز باکتریایی یا تریکومونیازیس باشد. بررسی میکروسکوپی ترشحات واژن نیز به شناسایی عوامل بیماری‌زا کمک می‌کند. در برخی موارد، خصوصاً در عفونت‌های مکرر یا مقاوم به درمان، ممکن است کشت ترشحات واژن لازم باشد.
چگونه عفونت واژن را درمان کنیم؟
درمان پزشکی و دارویی عفونت واژن
درمان عفونت واژن بستگی به نوع عامل ایجادکننده دارد. برای واژینوز باکتریایی، معمولاً از آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند مترونیدازول یا کلیندامایسین استفاده می‌شود که می‌تواند به صورت خوراکی یا موضعی (کرم یا ژل واژینال) تجویز شود. مهم است که دوره درمان را کامل کنید حتی اگر علائم بهبود یافته باشند.
عفونت‌های قارچی معمولاً با داروهای ضدقارچ مانند بایوفم، کلوتریمازول، میکونازول یا فلوکونازول درمان می‌شوند. این داروها به صورت کرم، شیاف یا قرص در دسترس هستند. در موارد شدید یا عفونت‌های مکرر، ممکن است نیاز به درمان طولانی‌تر یا دوزهای بالاتر باشد. در ادامه به معرفی یکی از مهم‌ترین آنها خواهیم پرداخت:
کپسول بایو فم تک ژن فارما یک مکمل پروبیوتیک تخصصی برای سلامت واژن است که با دارا بودن سویه‌های مفید لاکتوباسیلوس، به بازسازی فلور طبیعی واژن کمک می‌کند. این محصول با ایجاد محیط اسیدی در واژن، از رشد بیش از حد قارچ‌ها (مانند کاندیدا) و باکتری‌های مضر جلوگیری کرده و برای پیشگیری و درمان کمکی عفونت‌های واژینال (قارچی و باکتریایی) مناسب است. بایو فم با تقویت سیستم ایمنی موضعی و حفظ تعادل میکروبی، به کاهش علائمی مانند خارش، ترشحات غیرطبیعی و بوی نامطبوع کمک می‌کند. مصرف روزانه یک کپسول از این مکمل به ویژه پس از دوره‌های آنتی‌بیوتیکی یا برای بانوانی که مستعد عفونت‌های مکرر هستند توصیه می‌شود، هرچند بهتر است پیش از مصرف با پزشک مشورت شود. این محصول در بسته‌بندی 30 عددی عرضه شده و می‌تواند به عنوان بخشی از برنامه مراقبتی سلامت تناسلی بانوان مورد استفاده قرار گیرد.
دارو برای عفونت واژن را نباید بدون نسخه مصرف کنید، زیرا مصرف نادرست می‌تواند واژینیت را بدتر کند. پزشک ممکن است راه‌های زیر را برای درمان عفونت واژن تجویز کند:
درمان خانگی عفونت واژن
1. نمک (حمام سیتز با آب نمک)
استفاده از آب نمک ولرم به صورت نشستن در تشت یا وان (حمام سیتز) می‌تواند به کاهش التهاب و خارش ناحیه واژن کمک کند. نمک خاصیت ضدباکتریایی دارد و محیط را برای رشد برخی میکروب‌ها نامناسب می‌کند. برای این روش، ۲ تا ۳ قاشق غذاخوری نمک را در آب ولرم حل کنید و به مدت ۱۰-۱۵ دقیقه در آن بنشینید. توجه داشته باشید که آب نباید داغ باشد و نمک نباید زیاد باشد، زیرا باعث تحریک یا خشکی بیشتر می‌شود. این روش بیشتر برای تسکین موقت علائم مفید است و جایگزین درمان پزشکی نیست.
2. ماست طبیعی (پروبیوتیک موضعی و خوراکی)
ماست حاوی باکتری‌های مفید مانند لاکتوباسیلوس است که به تعادل فلور واژن کمک می‌کند. برای عفونت‌های قارچی، می‌توانید ماست ساده و بدون شکر را مستقیماً روی ناحیه آسیب‌دیده بمالید یا یک تامپون را به ماست آغشته کرده و داخل واژن قرار دهید (حداکثر ۱-۲ ساعت). همچنین، مصرف روزانه ماست پروبیوتیک به پیشگیری و بهبود عفونت کمک می‌کند. از ماست‌های طعم‌دار یا شیرین اجتناب کنید، چون قند موجود می‌تواند رشد قارچ را تشدید کند.
3. اسید بوریک (شیاف واژینال)
اسید بوریک یک ضدعفونی‌کننده قوی است که برای درمان عفونت‌های مقاوم قارچی کاربرد دارد. شیاف‌های واژینال حاوی اسید بوریک (تحت نظر پزشک) می‌توانند موثر باشند. اما این ماده سمی است و در صورت بلع یا استفاده نادرست خطرناک خواهد بود. هرگز در بارداری، روی پوست زخم یا حساس استفاده نشود. در صورت سوزش یا قرمزی، مصرف را قطع کنید.
4. روغن پونه کوهی (مرزنگوش)
روغن پونه کوهی به دلیل ترکیبات تیمول و کارواکرول خاصیت ضدقارچی و ضدباکتریایی دارد. برای استفاده، ۳-۵ قطره از آن را با روغن حامل (مثل نارگیل یا زیتون) رقیق کنید و روی ناحیه خارجی واژن بمالید. هرگز از روغن خالص استفاده نکنید، زیرا باعث سوزش می‌شود. این روغن برای افراد با مشکلات خونریزی یا مصرف‌کنندگان داروهای رقیق‌کننده خون مناسب نیست.
5. روغن نارگیل
روغن نارگیل خالص دارای اسیدهای چرب با خاصیت ضدقارچی است و به کاهش التهاب کمک می‌کند. می‌توانید آن را مستقیم روی پوست اطراف واژن بمالید یا روی تامپون زده و داخل واژن قرار دهید (حداکثر ۲ ساعت). این روش برای عفونت‌های خفیف قارچی مفید است، اما در موارد شدید باید با درمان پزشکی ترکیب شود.
6. روغن درخت چای
روغن درخت چای یک ضدعفونی‌کننده طبیعی است که علیه قارچ‌ها و باکتری‌ها عمل می‌کند. همیشه آن را با روغن حامل (مثل جوجوبا) رقیق کنید (۵ قطره در ۱ قاشق روغن پایه) و روی ناحیه خارجی بزنید. از مصرف داخلی یا استفاده روی پوست حساس خودداری کنید. در صورت سوزش، استفاده را متوقف نمایید.
7. سرکه سیب (حمام یا شستشو)
سرکه سیب pH واژن را متعادل کرده و رشد قارچ را مهار می‌کند. نصف فنجان سرکه سیب خام را در وان آب ولرم بریزید و ۱۵-۲۰ دقیقه در آن بنشینید. همچنین می‌توانید محلول رقیق شده (۱ قسمت سرکه + ۳ قسمت آب) را برای شستشوی خارجی استفاده کنید. هرگز سرکه را به صورت رقیق‌نشده استفاده نکنید، زیرا باعث سوزش می‌شود.
8. جوش شیرین
جوش شیرین pH قلیایی دارد و خارش و التهاب را کاهش می‌دهد. ۲ قاشق چای‌خوری جوش شیرین را در ۱ لیتر آب حل کنید و برای شستشوی خارجی یا نشستن در تشت استفاده نمایید. این روش به ویژه برای خارش و سوزش ناشی از تحریک پوست مفید است.
9. سیر (خوراکی)
سیر خام حاوی آلیسین است که خاصیت ضدقارچی و ضدباکتریایی دارد. مصرف روزانه سیر خام یا مکمل‌های آن سیستم ایمنی را تقویت می‌کند. در صورت سوزش، این روش را ادامه ندهید.
10. ویتامین C و E
ویتامین C: تقویت سیستم ایمنی و کمک به مقابله با عفونت‌ها. مصرف خوراکی (مرکبات، فلفل) یا شیاف واژینال (تحت نظر پزشک) مفید است.
ویتامین E: کاهش التهاب و ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده. روغن ویتامین E را می‌توان روی ناحیه خارجی مالید یا از شیاف‌های واژینال استفاده کرد.
11. کمپرس سرد (یخ)
برای تسکین فوری خارش و سوزش، یک کمپرس یخ (پیچیده در پارچه تمیز) را به مدت ۵-۱۰ دقیقه روی ناحیه قرار دهید. از تماس مستقیم یخ با پوست اجتناب کنید.
نکات مهم:
این روش‌ها برای عفونت‌های خفیف یا تکمیلی هستند. در صورت تداوم علائم، به پزشک مراجعه کنید.
از محصولات معطر، صابون‌های قوی و دوش واژینال پرهیز کنید.
در بارداری یا عفونت‌های شدید (ترشحات بدبو، تب، درد شدید) خوددرمانی نکنید.
ترکیب این روش‌ها با رعایت بهداشت و تغذیه سالم (کاهش قند، افزایش پروبیوتیک‌ها) می‌تواند نتایج بهتری داشته باشد.
پیشگیری از عفونت‌های مکرر
رعایت برخی نکات ساده می‌تواند به پیشگیری از عفونت‌های واژینال کمک کند. پوشیدن لباس زیر نخی و گشاد که اجازه گردش هوا را می‌دهد، خشک نگه داشتن ناحیه تناسلی پس از شستشو، پرهیز از استفاده طولانی‌مدت از نواربهداشتی و تامپون، و رعایت بهداشت در روابط جنسی از جمله این موارد است.
در زنان مبتلا به عفونت‌های مکرر، ممکن است نیاز به تغییر در سبک زندگی باشد. کنترل قند خون در زنان دیابتی، کاهش مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در صورت امکان، و مدیریت استرس می‌تواند به کاهش دفعات عفونت کمک کند. مصرف منظم پروبیوتیک‌ها نیز می‌تواند در پیشگیری مؤثر باشد.
مدت زمان درمان عفونت واژن چقدر است؟
درمان عفونت واژن بسته به نوع آن متفاوت است: عفونت‌های باکتریایی و قارچی معمولاً با داروهای مناسب (مانند آنتی‌بیوتیک یا ضدقارچ) در عرض یک هفته بهبود می‌یابند. اما در موارد ویروسی (مانند تبخال تناسلی)، درمان فقط علائم را کنترل می‌کند و ویروس در بدن باقی می‌ماند. برخی عفونت‌های مزمن یا مقاوم ممکن است ۳ تا ۶ ماه طول بکشند تا کاملاً برطرف شوند.
اگرچه عفونت‌های خفیف گاهی خودبه‌خود بهبود می‌یابند، اما اغلب نیاز به دارو دارند؛ چرا که عدم درمان می‌تواند عوارضی مانند افزایش خطر بیماری‌های مقاربتی یا عوارض بارداری را به دنبال داشته باشد. برای نتیجه‌گیری بهتر، مراجعه به پزشک و پیگیری درمان ضروری است.
عوارض احتمالی عفونت واژینال درمان‌نشده
عفونت‌های واژینال که به‌موقع درمان نشوند، می‌توانند عوارض جدی برای سلامت زنان ایجاد کنند، از جمله:
افزایش خطر ابتلا به عفونت‌های مقاربتی (STIs):
التهاب و تغییرات در محیط واژن، احتمال انتقال یا ابتلا به بیماری‌هایی مانند HIV، کلامیدیا و سوزاک را افزایش می‌دهد.
عوارض بارداری:
ممکن است منجر به زایمان زودرس، سقط جنین یا کم‌وزنی نوزاد شود.
برخی عفونت‌ها (مانند واژینوز باکتریال) با پارگی زودرس کیسه آب مرتبط هستند.
بیماری التهابی لگن (PID):
گسترش عفونت به رحم، لوله‌های فالوپ و تخمدان‌ها باعث التهاب، درد مزمن لگن و آسیب به اندام‌های تناسلی می‌شود.
ناباروری:
در موارد شدید، عفونت‌های مزمن یا PID می‌توانند باعث انسداد لوله‌های فالوپ یا چسبندگی شوند و باروری را مختل کنند.
انتشار عفونت به سایر نقاط بدن:
در موارد نادر، باکتری‌ها ممکن است از طریق جریان خون به مفاصل (آرتریت سپتیک) یا سایر اندام‌ها منتشر شوند.
جمع‌بندی و توصیه‌های نهایی
عفونت واژن اگرچه مشکل شایعی است اما با تشخیص به موقع و درمان مناسب معمولاً به خوبی برطرف می‌شود. توجه به علائم اولیه و مراجعه به موقع به پزشک می‌تواند از تبدیل شدن آن به مشکل مزمن جلوگیری کند. در عین حال، رعایت نکات پیشگیرانه می‌تواند احتمال عود عفونت را کاهش دهد.
به یاد داشته باشید که خوددرمانی، خصوصاً در موارد شدید یا مکرر، می‌تواند مشکل را پیچیده‌تر کند. در صورت تجربه علائم شدید، تب، درد لگن یا خونریزی غیرعادی، حتماً به پزشک مراجعه کنید. با رعایت این نکات می‌توانید سلامت ناحیه تناسلی خود را حفظ کرده و از عوارض احتمالی جلوگیری کنید.